Πολύν καιρό το κλωθογύριζα στο μυαλό μου, μέχρι ν'ασχοληθώ με τον Νίκο Ξυλούρη ή Ψαρονίκο ή Αρχάγγελο της Κρήτης (κατά την σχωρεμένη Τζένη Καρέζη).
Δεν ήθελα όμως, τουλάχιστον σε πρώτη φάση, ν'ασχοληθώ με τα "πολιτικά" του τραγούδια. Αυτή είναι η γνωστή και διάσημη όψη του. Αυτό δηλαδή που τον έκανε γνωστό, εκείνες τις δύσκολες εποχές, στον πιο έξω από την Κρήτη κόσμο.
Αυτά, λοιπόν, μιαν άλλη φορά.
Σήμερα θέλω ν'ασχοληθώ μόνο με τον Ψαρονίκο. Μ'όλα όσα έπαιξε και τραγούδησε με το λυράκι του για το νησί μας. Με τα κρητικά του. Και να σας πω και μερικά πράγματα που, ίσως, πολλοί δεν ξέρουν γι'αυτόν. Ας είναι καλά όμως η παντοτινή του αγάπη, η Ουρανία μας, η καλή μας φίλη.
Ο Νίκος Ξυλούρης γεννήθηκε στα 1936 (όπως η μάνα μου δηλαδή), στα Ανώγεια του Μυλοποτάμου. Πάνω δηλαδή στον Ψηλορείτη. Ήταν ο πρώτος γιος απ'τους τρεις γιους (ύστερα από τρεις κόρες) του Ψαρογιώργη Ξυλούρη, ενός τσομπάνη που είχε και το καφενείο του χωριού. Ο επιθετικός προσδιορισμός μπροστά από τ'όνομά του (όπως και του πατέρα του αλλά και των αδελφών του, Ψαρογιάννης και Ψαραντώνης) οφείλεται στον παππού του, τον Ψαρράκη (Ψαρονίκο), έναν από τους καλύτερους λυράρηδες της Κρήτης και ήρωα-αντάρτη στην εποχή της τουρκοκρατίας. Του το κόλλησαν οι συμπολεμιστές του, επειδή πολύ σβέλτος και έτρωγε τους τούρκους "ωσάν να τρώγει ψαράκι".
Από πολύ μικρός ήθελε να μάθει λύρα, οι γονείς του όμως επέμεναν να τελειώσει το σχολείο, μιας και το επάγγελμα του λυράρη δεν είχε ψωμί. Τελικά, στα 13 του, ο πατέρας του τού αγόρασε ένα λυράκι, αφού πρώτα άκουσε τις συμβουλές του δάσκαλου του χωριού Μενέλαου Δραμουντάνη "πάρτου μωρέ του κοπελιού το λυράκι και θα με θυμηθείς".
Όπως όλοι οι μεγάλοι λυράρηδες, ο Ξυλούρης έμαθε να παίζει μόνος του και, από τα 16 του άρχιζε να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, μετακόμισε στο Ηράκλειο κι'έπιασε μια δουλίτσα στο νυχτερινό κέντρο "Κάστρο". Ελάχιστα λεφτά, πολύ δύσκολες εποχές, αλλά αρχίζει να γίνεται γνωστός στους μυημένους.
Τα λίγα λεφτά τον αναγκάζουν να περιοδεύει όπου τον καλούν.
Στα 1956 τα βήματά του τον φέρνουν στο χωριό Βενεράτο, σ'ένα αποκριάτικο πανηγύρι. Εκεί, ανάμεσα στις κοπελιές που χορεύουν, ξεχωρίζει τη γυναίκα της ζωής του, την Ουρανία Μελαμπιανάκη. Επί δύο χρόνια την αγαπάει στα κρυφά. Σχεδόν κάθε βράδυ, μετά τη δουλειά, με την παρέα του, της κάνει καντάδες, χωρίς να τολμά να της μιλήσει. Αυτός δεν έχει στον ήλιο μοίρα κι'αυτή είναι από την πιο πλούσια οικογένεια του Βενεράτου. Γιατί νομίζετε πως είναι μακράν ο καλύτερος ερμηνευτής του Ερωτόκριτου; Για πλάκα;
Στα 1958, τον Απρίλη, αποφασίζει να της μιλήσει. Εκείνη τον προειδοποιεί για την αναμενόμενη κατηγορηματική άρνηση των δικών της και τον συμβουλεύει να κλεφτούν. Ένα μήνα αργότερα κλέβονται και παντρεύονται στις 21 Μάη του 1958.
Μετακομίζουν αμέσως στο Ηράκλειο όπου, το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου, ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο (Μια Μαυροφόρα Που Περνά), στον οποίο η Ουρανία συμμετέχει στα φωνητικά.
Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν άμεση. Και η καταξίωση δεν αργεί να έρθει.
Στο μεταξύ, γεννιούνται και τα δύο παιδιά του, ο Γιώργης (1960) και η Ρηνιώ (1966).
Στα 1966 κερδίζει το πρώτο του βραβείο στο φεστιβάλ του Σαν Ρέμο (παίζοντας με τη λύρα του συρτάκι) και στα 1967 ανοίγει στο Ηράκλειο το κέντρο "Ερωτόκριτος".
Προς το παρόν αυτά.
Πάμε ν'ακούσουμε τα κρητικά του μεγάλου σύντεκνου. Σε επόμενο αφιέρωμα, με τα "πολιτικά" του, θα δούμε και την υπόλοιπη φανταστική ιστορία της ζωής του, της σύντομης ζωής του, μιας και μας άφησε νωρίς, μόλις στα 43 του, σαν σήμερα, στις 8 Φλεβάρη του 1980.
ΥΓ : * βίτσα από κλωνάρι δενδρολίβανου
Του Κύκλου Τα Γυρίσματα (Ερωτόκριτος)
Τα Θλιβερά Μαντάτα (Ερωτόκριτος)
Ο Πραματευτής
Αργαλειός
Απ' τω Χανιώ την Πόρτα
Μπέρδε Και Μπέρδε
Μια Χωριανή Μου Πέρδικα
Φιλεντέμ
Ανυφαντού
Καυγάδες Με Το Γιασεμί
Δεν Κλαίνε Οι Δυνατές Καρδιές
Το Ξηροστεριανό Νερό
Τ' Αγάκου Το Μετόχι
Ανωγειανές Κοντυλιές
Αρισμαροβιτσόβεργα
Πάλι Καυγά Εβάλανε
.jpg)
